مقالات

چکیده: بخش قابل توجهی از جریان حدیثی شیعیان كوفه را در دوره امام باقر(ع) گروهی تشكیل می­­دادند كه بین افضل بودن امام علی(ع) و مشروعیت خلافت شیخین جمع می­كردند. این گروهِ پیش­ زیدی با امامیه نیز ارتباط داشتند و با ورود زید­ بن­ علی به كوفه از وی حمایت كردند. پس از قیام زید(رض)، طرفداران وی رویه فكری او را توسعه دادند و به ترویج آن مبادرت ورزیدند. مناسبات این گروه با شیعیان طرفدار نص موضوعی است كه این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی و در محدوده عصر صادقین(ع) به آن پرداخته است. نتایج حاكی از آن است كه اشتراكات…

چکیده: کتاب التکلیف شلمغانی(٣٢٢ ق م) از همان زمان تالیف، به ویژه با توجه به اینکـه هنـوز انحرافی از شلمغانی سر نزده بـود و او یکـی از افـراد مـورد اطمینـان حسـین بـن روح (٣٢٦ ق م) محسوب میگردید، مورد توجـه شـیعیان قـرار گرفـت و بـه تـدریج در تمـام خانه های شیعیان جای یافت. بعد از آشکار شدن انحراف شـلمغانی مسـئله اعتبـار ایـن کتاب اذهان شیعیان را به خود مشـغول سـاخت. از ایـن رو حسـین بـن روح، کتـاب را مطالعه کرد و به صحیح بودن تمام روایات آن به جز دو یا سه مورد تاکید ورزید. از این پس بود که…

چکیده: مذهب تشیع در بنگال هند، از اوایل قرن هفدهم میلادی، توسط ایرانی‌های مهاجر گسترش یافت. پادشاه مفول، شاه شجاع از نخستین حاکمان مستقل شیعی در بنگال بود: تشیع در عصر اکبر، جهانگیر و شاه جهان، به وسیله علما و رجال ایرانی در سراسر هند رونق گرفت. نخستین امپراتور مغولی شیعی در هند، ظهیرالدین محمد بابر، بود که به بنگال قدم نهاد. شایسته‌خان نیز آخرین حکم‌ران شیعه در بنگال به شمار می‌رشت. اطلاعات کمی از پیوند بین شیعه و ایرانیان از یک‌سو و حاکمان شیعی بنگالی از سوی دیگر وجود دارد و آثار زیادی در این زمینه منتشر نشده است؛…

مقدمه زندگی امامان شیعه از جنبه های مختلف از جمله حیات اقتصادی ایشان مهم و قابل مطالعه است. با وجود اهمیت شناخت حیات امامان شیعه به عنوان الگوی جامعه شیعی کار شایسته ای در زمینه ابعاد مختلف زندگانی ایشان انجام نگرفته و مطالعه و تحقیق در این زمینه از عرصه هایی است که کمترین مطالعات روشمند در آنها انجام گرفته و اقتضای کارهای پژوهشی بسیار وسیعی را دارد. اگر بتوان امامان را به دو دسته – امامانی که خلافت را در دست داشتند و امامانی که خلیفه نبودند تقسیم کرد امام حسن در هر دو دسته جای می گیرند کنار…

چکیده شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد به لحاظ مباحث تاریخی از کتاب‌های تاریخی محسوب میشود که پژوهشگران تاریخ به آن توجه دارند. شرح حال امام حسن یکی از موضوعاتی است که ابن ابی الحدید ذیل نامه ۳۱ نهج البلاغه به آن پرداخته است. این بخش در بردارنده موضوعات متنوعی از زندگی و شرح حال امام مجتبی است. ابن ابی الحدید در شرح خود تلاش کرده دیدگاهی منصفانه نسبت به وقایع و شخصیت های تاریخی داشته باشد با این حال از دیدگاه های کلامی و عقیدتی خود چشم پوشی نکرده و به نظر میرسد در انتخاب داده ها و قضاوت‌های…

چکیده کتاب طبقات الکبری نوشته محمد بن سعد از منابع مهم تاریخی محسوب می گردد. بخشی از آن در بردارنده موضوعات متنوعی از زندگی و شرح حال امام مجتبی است. به جهت قرار گرفتن آن حضرت در میان صحابه پیامبر، ایشان در طبقه ای از اصحاب جای داده شده اند و به شرح حال امام ذيل طبقه پنجم پرداخته شده است نویسنده در ۱۸۶ روایت شرح حال مفصلی از زندگی امام مجتبی آورده که میتوان به شکل کلی آنها را در سه دسته جای داد ۱. امام پیش از خلافت ۲. امام در دوران خلافت 3. امام پس از صلح…

چکیده: هرچند هنوز زوایا و ابعاد بسیاری از پدیده مدعیان دروغین مهدویت ناگفته یا نامکشوف مانده، اما _ برخلاف گذشته _ اکنون داده‌های علمی درخور توجهی درباره این موضوع در دسترس است. گفتنی است مدعیان دروغین مهدویت با وجود همانندی و همسویی بیشتر مصادیق آن در گستره تاریخ اسلام، در ذات خود یکی نیستند؛ بلکه به لحاظ ماهوی و نیز لحاظ جانبی، طیفی از ادعاهای متفاوت را تشکیل می‌دهند. این نوشتار خواهد کوشید ضمن ارائه تنوعات مدعیان دروغین، اصالت اندیشه مهدویت را در پرتو آن‌ آشکار سازد.این مقاله، با روشی توصیفی _ تحلیلی می‌کوشد داده‌های لازم را از منابع گوناگون…

چکیده مراسم و موسم های اجتماعی جلوه ای از آداب، رسوم، تاریخ، فرهنگ و دیگر مؤلفه های فکری و مذهبی یک جامعه هستند. یکی از نکاتی که موجب اهمیت بررسی تاریخی مراسم و مواسم دینی می شود واکاوی اصالت و بدعت گرایی در شعائر و نمادهای دینی است؛ زیرا امکان دارد برخی با رویکردی نص گرایانه به مخالفت با هر نماد و آیین نوپیدای تصریح نشده از سوی معصومان بپردازند و برخی دیگر با استناد به کلیات و نکته های عمومی دلایل، دست خود را در ابداع آیین های خودساخته منسوب به دین، باز ببینند. بر اساس درک چنین ضرورتی،…

چکیده: کتاب «نور الانوار» یکی از مجموعه کتاب‌هایی است که در دوران قاجاریه و از سوی یکی از روحانیون مقیم تهران نگارش شده است. این کتاب در مورد امام مهدی نگارش گردیده و یکی از منابع اصلی کتاب‌های پس از خود در این موضوع مانند مظهر الانوار شیخ ابوالحسن مرندی، علائم ظهور ناظم الاسلام کرمانی و وقایع الظهور عباسعلی گورتانی بوده است. در کنار وجوه قوت این کتاب، مطالبی در مورد نشانه‌های ظهور درج شده که بدون سند بوده و از اقوال شاذ و برداشت‌های اشتباه نشات گرفته است. از این‌رو، لازم است با بررسی و ریشه یابی مطالب این…

چکیده: از منظر نگارنده، تحمیل مفهوم ژئوپلیتیک بر مقوله معرفتی و عقیدتی شیعه از ابتکارات و بدعت‌های کتاب ژئوپلیتیک شیعه، نوشته فرانسوا توال است. وی کوشیده است مفاهیم قدیمی‌تر اسلام ایرانی و اسلام عربی را در دایره‌ای محدود‌تر بر شیعه‌گری ایرانی و شیعه‌گری عربی تطبیق دهد. هدف اصلی او در این کتاب آن است تا ژئوپلیتیک شیعه را با هارتلند (مرکزیت) ایران ترسیم کند. نویسنده برای رسیدن بدین مقصود، بسیاری از واقعیت‌های جوامع شیعی را نادیده گرفته و خبط و خطاهای وی در گزارش‌دهی از تاریخ تشیع و شیعیان نیز کاملاً مشهود است. مقدمه فرانسوا توال (متولد1944م) یکی از پژوهشگران…

چکیده: سخن از جانشینی رسول‌ خدا(ص) و پرداختن به حوادث مرتبط با آن امر جدیدی نیست. در طول تاریخ، این امر همواره مسئله‌ای چالش بر‌انگیز بوده است. با توجه به اهمیت مطلب اندیشمندانی با دیدگاه‌های خود سعی در واکاوی آن نموده‌اند. اما به نظر می‌رسد هنوز جنبه‌های مختلف این قضیه به تمامی کاویده نشده ‌است. در این جستار برآنیم با بازخوانی بخشی از تاریخ صدر اسلام به ویژه جریان‌هایی که در اواخر عمر پیامبر(ص) در پی دست یازیدن به قدرت بودند، چگونگی مواجهه رسول‌الله(ص) با این جریان‌ها را برسی نماییم. در راه رسیدن به این مقصود از استقراء اقدامات پیامبر(ص)…

چکیده جنبش مدرسه سازی در عصر ایلخانی پس از یک دوره ویران گری و قتل عام مغولان آغاز گردید، امّا در هر صورت در دوره دوّم حکومت ایلخانی در ایران که این جنبش در نقاط مختلف ایران به راه افتاد، شاهد آثار مثبت آن در علم و تمدّن ایران و اسلام هستیم، این آثار بیشتر می تواند به این سبب باشد که این مدارس تأسیس شده، توانست در طول چند دهه بستر لازم را برای رشد و شکوفایی صاحبان علم و خرد فراهم آورد که همه، بعدها در ردیف نمایندگان طراز اوّل فرهنگ و تمدّن ایرانی- اسلامی قرار گرفتند. در…