مقالات

چکیده زیدیه یکی از فرقه‌­های مهم شیعی، از قیام زیدبن علی سرچشمه می­گیرد. زیدیان درباره امام و امامت آراء و عقاید خاصی داشتند و یکی از مهم­ترین شرایط امام از نظر آنان، دعوت مردم به امامت خویش و قیام با شمشیر بود. در طول تاریخ حضور ائمه: شاهد برخوردهایی میان زیدیه و امامیه شیعه هستیم. شناخت چگونگی تعامل هر کدام از ائمه: از جمله امام هشتم با آنان، علاوه بر افزودن بر آگاهی­ های تاریخی در این زمینه و آشنا شدن با پاره ای از مشکلات ائمه به چگونگی برخورد با گروه­ های مختلف در جوامع کنونی کمک می­کند. در…

چکیده: ائمه شیعه(ع) به علت دارا بودن منصب امامت و نیز به سبب خویشاوندی با پیامبر گرامی(ص) همواره جایگاه قابل احترامی نزد شیعه داشته اند. به رغم تصور عمومی که تنها منبع درآمدی ائمه(ع)، وجوهات و بیت المال بوده، ایشان منابع مالی دیگری نیز داشته اند که از جمله این منابع، هدایا بوده است. بسیاری از افراد، هم از سوی جامعه شیعه و هم از ارادتمندان اهل سنت به اهل بیت(ع)، صله هایی برای ائمه(ع) می فرستادند که عموماً شامل هدایا، وصیت ها و نذرها می شد. ائمه(ع) عموماً این اموال را می پذیرفتند و از آنجا که پذیرفتن آنها…

چکیده شرطة الخمیس، واژه مرکبی است که می تواند به عنوان یکی از مصادیق تشکیلات نظامی در تمدن اسلامی، مورد توجه قرار گیرد. جایگاه و کارکرد نظامی شرطة الخمیس، در زمان حکومت امام علی، در شماری از منابع تاریخی بازتاب یافته و مورد تأیید قرار گرفته است. اما برخی از منابع رجالی، تاریخی و حدیثی شیعه -یا متمایل به شیعه- با رویکردی متفاوت، آن را نهادی ویژه – و حتی مقدس – به شمار آورده اند و با تنگ گرفتن دایره شمول آن، تنها افراد خاصی را در درون آن جای داده اند. این مقاله می کوشد تا با سنجش…

چکیده پس از شهادت امام موسی کاظم(ع) در سال 183 ه.ق ، عواملی دست به دست هم داد تا عده ­ای، ایشان را آخرین امام و قائم و مهدی بدانند و بر این اساس، بر ایشان توقف نمایند و امامت امام رضا(ع) و سایر امامان معصوم پس از ایشان را نپذیرند. توقف کنندگان بر امام کاظم(ع)، خود به گروه‌­هایی تقسیم شدند که در مواردی چون چگونگی رحلت و غیبت و ظهور و قیام آن امام با هم اختلاف داشتند. نکته مهم آنکه مسألۀ توقف بر امام کاظم(ع)، توسط عده‌­­ای از اصحاب برجسته و وکلای آن حضرت ترویج می­شد و با…

چكیده   تاریخ شاهد، وقایع و رخدادهای مناقشه برانگیزی در دوران حیـات و امامت امام حسن (ع) بود. این رخدادها از دیدگاه‌های گونـاگون بـه اشـكال متفاوتی تفسیر شده است. دیدگاه مستشـرقان دربـاره وقـایع زنـدگی امـام حسن (ع) از آن جمله است. دونالدسـن مستشـرق انگلیسـی در بخشـی از کتاب خود با عنوان «مذهب تشیع» به تحلیل زندگی امام حسن (ع) پرداخته است. وی در این بخش، ازدواج‌های امام و نیز صلح او بـا معاویـه را مورد هجمه قــرار داده، ایشــان را بــه پایین بودن قــوه اخلاقــی، شــجاعت، خویشتن‌داری و توانایی عقلانی متهم كرده است؛ ولی با بررسـی روشـمند سیر وقایع می‌توان…

چکیده: شخصیت‌هایی مانند مرعشی نجفی(ره)، عمر رضا کحاله، عبدالرزاق کمونه، آیینه‌وند و سترستین، تلاش کرده‌اند با استفاده از منابعی چون کتاب‌های رجال، فهرست و انساب، لیستی از کتاب‌های انساب نگاشته شده توسط انساب‌نگاران مسلمان ارایه دهند که کاستی‌هایی چون فقدان جامعیت و مانعیت، تداخل، تکرار و… دارند.دلیل عمده کاستی‌‌های این تحقیقات، عدم مراجعه نویسندگان این آثار به تمام منابعی می‌باشد که می‌تواند در تهیه فهرست کامل از این کتاب‌ها مفید باشد. این نوشتار بر آن است تا با تتبع کاملی از منابع اولیه و مقایسه لیست‌های جدید که جزو پیشینه تحقیق هستند، فهرستی از کتاب‌های انساب را در ضمن جدولی…

چکیده: شیعیان در نسب‌نگاری عمومی نقشی برجسته داشتند و از پیشروان این علم بودند. آنان با استفاده از منابع شفاهی چون نقل از نسب‌دانان نخستین و گفتگو با عالمان و شیوخ قبایل و نیز منابع مکتوب چون کتب پیشینیان، کتیبه‌ها و سنگ قبر‌ها، به ثبت انساب اقدام کردند. نوشته‌های نسب‌نگاران شیعی به ویژه ابن کلبی از منابع اصلی نسب‌نگاران بعدی اعم از شیعه و سنی بوده است. همچنین کتاب الاکلیل همدانی که نوآوری خاصی در استفاده از منابع دست اول چون کتیبه‌ها و سنگ قبر‌ها در انساب نگاری دارد از این دست آثار است. این نوشتار ضمن بررسی تألیفات مهم…

چکیده: پس از تشکیل اولین دولت شیعی، یعنی علویان طبرستان در ایران در قرن سوم هجری، دولت‌های بزرگ شیعی دیگری، همچون آل‌بویه، و فاطمیان و آل‌حمدان در قرن چهارم هجری شکل گرفت. این دولت‌ها، در گسترش تعالیم شیعه امامیه، اسماعیلیه و گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی، به خصوص آشکار کردن مظاهر شیعه در ایران، عراق و شمال افریقا نقش غیرقابل انکاری ایفا کردند. در عین حال، این دولت‌ها با اینکه معاصر دولت عباسی بودند که در اوج ضعف خود بود، ولی هرگز نتوانستند امپراطوری بزرگ شیعی را به وجود آورند و همواره برای گسترش قلمرو خود با یکدیگر در رقابت…

چکیده:  هنگام بررسی نقش نهاد وکالت در عصر غیبت صغرا، سخن از کارگزاران خائن و مدعیان دروغین وکالت، اهمیتی ویژه می یابد. از آن جا که افرادی موجه و صاحب نفوذ از این دست در میان شیعیان امامی دیده می شدند، مخالفت اینان می توانست تعارض هایی را در جامعه امامیه پدید آورد. احمد الکاتب با استفاده از این نکته، با غیرواقعی نشان دادن تعداد این افراد، سعی دارد از مخالفت و نزاع اینان با متصدیان وقت منصب وکالت، هیمنه ای بسازد تا ساختگی بودن اصل منصب وکالت در روزگار غیبت صغرا را نتیجه بگیرد و به تبع آن، وجود…

چکیده: «شرطه الخمیس» یکی از اصطلاحاتی است که در علم رجال شیعه شناخته شده است. شرطه الخمیس جزو گروه های انتظامی ای است که دردوران امام علی تشکیل شد. عمده فعالیت این گروه در حوزه داخلی خلافت امام (ع) بوده است. دو رویکرد متفاوت نسبت به این گروه قابل مشاهده است: رویکرد نخست، به این گروه نگاهی تاریخی دارد و ارزش منفی یا مثبتی برای آن قائل نیست؛ ولی رویکرد دوم نگاهی خاص و ویژه به این گروه دارد که برخاسته از نوعی نگاه تقدس آمیز به اعضای شرطه الخمیس است. رویکرد دوم که با فراز و فرود بسیار در…

چکیده: با توجه به اهداف و انگیز‌ه‌های شکل‌گیری پدیده «استشراق» و بیگانگی شرق‌شناسان با فرهنگ اسلامی و منابع تاریخ اسلام، نقد و بررسی آثار شرق‌شناسی و پالودن آنها از اشتباهات غرض ورزانه و ناآگاهانه‌، لازم و ضروری است. کتاب تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری اثر شرق شناس سویسی جناب آدام‌متز، به رغم اهمیت و جایگاه رفیع خود در تاریخ‌نگاری اسلامی، کمتر مورد بررسی انتقادی قرار گرفته‌ است. بررسی محتوایی، ساختاری و سندی کتاب مذکور می‌تواند راه‌گشای بسیاری از ناگشوده‌ها در آن باشد. کتاب آدام‌متز در سه حوزه محتوا، ساختار و اسناد و منابع، نیازمند نقد و بررسی جدی است؛…

چكیده: با کنکاش در منابع تراجم‌نگاری و کتاب‌شناسی‌ قرن‌های سوم و چهارم ‌هجری، درمی‌‌یابیم که کتاب «الفتوح» و نویسنده آن در جایگاه مناسبی قرار ندارند و پیرو آن، زندگی‌نامه ابن‌اعثم کوفی؛ مشخصات واقعی، مذهب، آثار و سایر ابعاد زندگی وی، به‌طور دقیق شناسایی نشده‌است. بر پایه بایستگی معرفی و شناخت هرچه بیشترکتاب «الفتوح» و جستجو در شرح‌حال نویسنده آن، پژوهش حاضر شکل گرفته است. هرچند کتاب «الفتوح» به‌خاطر برخی از گزارش‌های ناسازگار با مذاق مذهب تسنن، به محاق رانده شده است، با وجود این، مذهب واقعی نویسنده را می‌توان از آن به ‌دست آورد که شدیداً پایبند مکتب خلفا بوده‌…