جلسه دفاعیه پایان نامه کارشناسی ارشد «بررسی نقش مراکز دینی نجف و قم در بیداری اسلامی افغانستان در صد ساله اخیر»، روز پنج شنبه دهم اسفندماه 1391 در مدرسه تاریخ و ادیان مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره) برگزار شد.

این جلسه با حضور دکتر نعمت الله صفری(استاد داور و مدیر گروه تاریخ اسلام مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره) و عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه)، دکتر سیدعبدالقیوم سجادی(استاد راهنما و رئيس موسسه تحصيلات عالي خاتم النبيين(ص))، دکتر مرتضی شیرودی(استاد مشاور اول و استاد همکار در گروه تاریخ مجتمع عالی امام خمینی(ره))، حجت الاسلام و المسلمین ناصر باقری بیدهندی(استاد مشاور دوم و عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه)، حجت الاسلام افشاری(نماینده تحصیلات تکمیلی مدرسه تاریخ و ادیان) و جمعی از دانش‌پژوهان و طلاب مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره) برگزار گردید.

گزارش دانش پژوه از پایان نامه

جلسه دفاعیه با تلاوت آیاتی از قرآن مجید و خیرمقدم گویی حجت الاسلام والمسلمین افشاری آغاز و با ارائه گزارش مختصری از سوی دانش پژوه پیگیری شد. سیدآصف کاظمی -نویسنده پایان نامه- در ابتدای گزارش خود به اساتید راهنما، مشاور، داور و شرکت کنندگان در جلسه خیر مقدم گفت و از حجت الاسلام سیدمحمدعلی موسوی که ارائه مشاوره غیر رسمی به نویسنده پایان نامه داشته و ویراستاری متن آن را انجام داده، تشکر کرد.

این دانش پژوه گزارش داد:  پایان نامه حاضر  تلاش می کند نقش و تأثیر دو مرکز دینی بزرگ جهان اسلام یعنی نجف و قم را در قلمرو جغرافیایی شیعه افغانستان بررسی کند و به این سؤال با توجه به منابع مکتوب و شفاهی پاسخ دهد که مراکز دینی نجف و قم در بیداری فرهنگی، دینی و سیاسی افغانستان چه تأثیری داشته‌اند؟ این تحقیق محدوده زمانی سده بیستم و حوزه مکانی افغانستان آن هم قلمرو جغرافیای شیعی را جهت بررسی انتخاب نموده است. در فصل اول کلیاتی از بحث نشان داده شده است. در فصل دوم به بیداری فرهنگی پرداخته است. در فصل سوم تأثیر مراکز دینی نجف و قم را در بیداری مذهبی افغانستان بررسی کرده است که احیای ارزش‌های دینی، تقویت موقعیت دینی شیعیان و رسمیت یافتن مذهب تشیع در افغانستان از جمله شاخص‌های آن به حساب می‌آیند. در فصل چهارم نقش این مراکز را در بیداری سیاسی مورد مطالعه قرار داده است که دفاع از حقوق سیاسی شیعیان، گسترش موج بیداری سیاسی، اسلام سیاسی و انقلابی، ارتقای جایگاه سیاسی اجتماعی شیعیان افغانستان و شکل­گیری احزاب و تشکل‌های سیاسی از آن جمله‌اند. در فصل پنجم تفاوت‌ها و راهکارهای نقش این مراکز در افغانستان را بحث کرده است.

در این نگارش بیداری اسلامی و ابعاد آن، که بیداری‌های فرهنگی، مذهبی و سیاسی‌اند تحت تأثیر مراکز دینی (حوزه های علمیه نجف اشرف و قم) در افغانستان صد سال اخیر مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به تاریخ پر فراز و نشیب شیعیان افغانستان در قرن بیستم این برهه­‌ی از تاریخ کشورمان انتخاب شده است چرا که این قسمت از تاریخ ما مملو از حوادث تلخ، تعصب خشک دینی فرهنگی و سیاسی اجتماعی هستند که اگر نبود آن بیدارگران تاریخ ساز شاید امروز نام شیعیان افغانستان فقط در تاریخ‌ها ثبت می‌ماند و اثری از وجود خارجی نبود.

وی تاسیس شبکه های تلویزیونی و ماهواره ای، رسانه های دیداری، شنیداری و نوشتاری و توسعه و گسترش مراکز علمی و آموزشی و فرهنگی شیعی را نتیجه این بیداری دانست. نویسنده پایان نامه «بررسی نقش مراکز دینی نجف و قم در بیداری اسلامی افغانستان در صد ساله اخیر» در پایان از راهنمایی‌ها و زحمات اساتید راهنما، مشاور اول و مشاور دوم تشکر کرد و اظهار امیدواری کرد: «این تحقیق با همه کاستی‌هایی که دارد، تلنگری باشد برای دوستان و پژوهشگرانی که در آینده با تعمق بیشتری به این موضوع خواهند پرداخت.».

ارزیابی استاد داور از پایان نامه

استاد داور – آقای دکتر صفری- ضمن خیر مقدم به حضار، از دانش پژوه به جهت ارائه‌یک پایان نامه خوب خوب تشکر کرد و بین رشته ای بودن موضوع، میدانی بودن موضوع، جدول ها و پیوست های پایان نامه را به عنوان نمونه ای از امتیازات و ویژگی های فراوان این پایان نامه برشمرد.

مدیر گروه تاریخ اسلام مدرسه تاریخ و ادیان در ادامه سخنان خود ابراز تشکر ویژه ای داشت از دکتر سید عبدالقیوم سجادی که علی رغم اشتغال فراوان، راهنمایی این پایان نامه و نظایر آن را بر عهده گرفته و همراهی می کنند. ایشان در ادامه از دکتر شیرودی و حجت الاسلام باقری بیدهندی نیز برای ارائه مشاوره به این پایان نامه سپاسگذاری کرد.

داور پایان نامه «بررسی نقش مراکز دینی نجف و قم در بیداری اسلامی افغانستان در صد ساله اخیر» در نقدهای خود بر این پژوهش، از جزئیات و نقدهای جزئی و شکلی آغاز کرد و به تدریج به نقدهای کلی تر وارد شد. دکتر صفری در مجموعه‌ی نقدهای خود مطالب متعددی را خاطرنشان کرد که برخی از آنها عبارتند از:

1. در ساختار ارائه شده، فصل اول مفاهیم و مباحث نظری است؛ بهتر این بود که فصل اول را کلیات می نامیدند و بعد وارد بحث اصلی می شدند.

2. ساختار مصوب موضوع این بود که قم و نجف هرکدام به طور مجزا پرداخته شود با این هدف که به بیرون افغانستان نگاه کنیم و با توجه به آن نقش آنها را بر افغانستان لحاظ کنیم. مثلا می خواستیم بگوییم با توجه به اینکه در نجف فضای نظریه ولایت فقیه مطرح نیست چه تاثیری بر طلبه های خودشان در افغانستان گذاشته اند… هریک از جریانات کلان فکری حاکم بر قم و نجف چه تاثیری بر بیداری اسلامی افغانستان گذاشته است.

3. انتظار این بود یک فصل اصلاً نجف باشد و فضای تاریخی دوره های مختلف معاصرش را بررسی کند و یک فصل هم به همین شیوه فضای تاریخی قم را بررسی کند.

4. تاثیرگذاری نجف یا قم بر جریانات افغانستان مشهود نیست و نیاز به توجه بیشتر دارد. این باعث شده فضای پایان نامه‌ یک فضای اثباتی شود درحالی که ما به دنبال آسیب شناسی بودیم. ضمن اینکه ایشان برای نشان دادن فضای قم و نجف باید یک اشاره ای هم به فضای غیر قم و نجف می داشتند…

5. بهتر بود در انتهای پایان نامه معرفی مختصری از جایگاه علمی، سیاسی، اجتماعی هریک از مصاحبه شوندگان به صورت پیوست ارائه شود.

6. در بیدارگری سه چهار نفر انتخاب شده، اما منطق این انتخاب خیلی واضح نیست…

7. بستر سیاسی بحث هم باید کاملا روشن شود هم در ایران، هم در عراق و هم افغانستان.

استاد راهنما

دکتر سجادی در ابتدای صحبت های خود از دانش پژوه تشکر ویژه کرد؛ هم برای تلاش ارزنده و هم برای جرئتی که برای ورود به‌ یک بحث جدید در عرصه افغانستان داشته است. استاد راهنمای «بررسی نقش مراکز دینی نجف و قم در بیداری اسلامی افغانستان در صد ساله اخیر» پس از تشکر ویژه از استاد باقری بیدهندی و دکتر صفری گفت: تمام آنچه را که آقای دکتر صفری با ظرافت مطرح کردند با گونه های مختلف تایید می کنم و می پذیرم.

دکتر سجادی سخنان خود را با بیان دو مطلب به پایان رساند: نخست اینکه مشکلات پیشِ روی پایان نامه ها عمدتاً بحث روشی است و بحث های روشی امروزه از اهمیت و حساسیت جدی برخوردارند و نیازمند آموزش و ممارست بیشترند. دوم اینکه تشکر ویژه می کنم از گروه تاریخ اسلام این مرکز علمی که پایان نامه ها و دانشجویان و دانش پژوهان خود را تشویق و هدایت می کنند به این سمت و سو که موضوعاتی در حوزه موضوعات افغانستان انتخاب کنند. زیرا در موضوعات جهان اسلام و دیگر موضوعاتی نظیر آن بحمدالله کارهای جدی گسترده ای انجام گرفته، در رابطه با افغانستان نیاز به کار جدی و تلاش های علمی بیشتر احساس می شود…

استاد مشاور

استاد مشاور نخست -دکتر شیرودی- با ارائه نکاتی در خصوص این پایان نامه اظهار داشتند: اصلاح نکاتی که استاد داور گفتند قطعا بار علمی پایان نامه را افزایش خواهد داد.

استاد مشاور دوم -حجت الاسلام باقری بیدهندی- نیز از تلاش ارزنده دانش پژوه در تدوین پایان نامه تمجید و تشکر نموده و پایان نامه را پایان نامه خوبی دانست.

امتیاز هیئت داوران

پایان نامه «بررسی نقش مراکز دینی نجف و قم در بیداری اسلامی افغانستان در صد ساله اخیر»، نوشته‌ی سیدآصف کاظمی، در رشته تاریخ معاصر اسلام، با راهنمایی دکتر سید عبدالقیوم سجادی(رئيس موسسه تحصيلات عالي خاتم النبيين(ص))، مشاوره آقایان دکتر مرتضی شیرودی(استاد همکار در گروه تاریخ مجتمع عالی امام خمینی(ره)) و حجت الاسلام و المسلمین ناصر باقری بیدهندی(عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه) و داوری دکتر نعمت الله صفری(مدیر گروه تاریخ اسلام مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره) و عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه) از سوی هیئت داوران نمره 19 را دریافت کرد.