مقالات

چکیده ابوالمفضل شیبانی (د 387ق) محدثی امامی مذهب است که روایات پرشماری از او در منابع مختلف باقی مانده، اما شیوۀ وی در تحمل حدیث تا کنون کم‌تر کاویده شده است. با همۀ تلاشی که ابوالمفضل برای دریافت و انتقال میراث حدیثی داشته است محدثان و تراجم‌نگاران متقدم شیعه و عامۀ مسلمانان او را به گونه‌های مختلفی از جعل و سرقت در حدیث متهم کرده‌اند. می‌دانیم او در انتقال میراث حدیثی امامیه و زیدیه تلاش‌های بسیاری نموده، و بسیاری از آثار و روایات مهم شیعی به وساطت وی نقل شده‌ است. اهمیت میراث وی حتی سبب شده است محدثان عامۀ…

چکیده: کتاب تاریخ سیستان در زمره منابع مکتوبی است که به دلیل ظرفیت های نوشتاری و اطلاعات آن می تواند عرصه مهمی برای مطالعه رویکردهای مؤلف در چارچوب نظام ساختاری متن کتاب باشد؛ زیرا مؤلف این اثر علاوه بر فارسی نویسی سره، تلاش کرده است تا در مجموعه ایی از لغات و واژگان پر مفهوم، ضمن انتقال رخدادهای تاریخی، به گونه ایی پایبندی خویش را به پاسداشت مرزهای سرزمینی و یا نگاشت باورهای اعتقادی و دینی اعلام نماید؛ بنابراین اساس، خواست این مقاله: «رهیافت های هویت سرزمینی و دینی کتاب تاریخ سیستان» است که می تواند علاوه بر واگویی اندیشه…

چکیده صوفیان از قرن پنجم، در شهر لاهور مانند سایر شهرهای شبه قاره هند، مورد احترام مذاهب، مسالک و فرقه های مختلف قرار گرفتند. ازاین رو، ساخت مراقد و رفتن به مزارات آنها، امری مطلوب بوده است. هرساله مجالس باشکوه در روزهای تولد و یا وفات صوفیان با اسم بزرگداشت آنان برگزار می شوند که آن را به اصطلاح مردم شبه قاره هند، «عرس» می گویند. امروزه، برگزاری آیین عرس مزارات مشهور لاهور، به عنوان یک فرهنگ شکل گرفته است. این نوشتار، در صدد است با روش توصیفی تحلیلی و میدانی، به این پرسش پاسخ دهد که چه تحلیل تاریخی…

چکیده اندیشه تقریب بین مصلحان مذاهب اسلامی بیش از یک قرن است در محافل علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جوامع اسلامی به شکل یک نیاز ضروری در جهان اسلام مطرح است. هدف از این نوشتار تبیین مشروعیت رابطه اندیشه تقریب مذاهب با واقعیت و حقایق دینی است. اندیشه تقریب با استناد به آیات قرآن کریم می تواند برای رسیدن به واقعیات و حقایق دینی برای پیروان مذاهب اسلامی یک طریق مشروع و مناسب باشد؛ از این رو با بهره گیری از روش اسنادی و کتابخانه ای با رویکرد توصیفی تحلیلی، ابتدا آیاتی که به طور خاص ظهور در مسئله دارند…

چکیده همان گونه که برداشت‌های گوناگون از گزارش‌های قیام عاشورا، زمینه‌ساز ارائه دیدگاه‌هایی متفاوت و گاه متعارض درباره چیستی و چرایی قیام سیدالشهدا(ع) بوده است، بازخوانی این گزارش‌ها می‌تواند زمینه‌ساز رسیدن به تحلیل‌هایی نو و ژرف‌ از بستر و بایسته‌های رویدادهای مربوط به قیام عاشورا و در نتیجه شناخت هرچه بهتر این قیام شود. این مقاله با روش وصفی ـ تحلیلی، همراه با بازخوانی چند گزارش عاشورایی، مانند وصیت‌نامه سیدالشهدا (ع) به محمد بن حنفیه، ملاقات آن حضرت(ع) با فرزدق و بشر بن غالب و نوحه‌خوانی جنیان در منطقه خزیمیه که به‌وسیله مورخانی چون ابن­ سعد، بلاذری، طبری، ابن­اعثم و…

چکیده محمد عابد الجابری (۱۹۳۶-۲۰۱۰) از اندیشمندان معاصر عرب است که سهمی ویژه در تحول فهم و برداشت از تاریخ اسلام دارد. شیعه شناسی جابری حاصل پژوهش هایش درباره تشیع است که در آثار او پراکنده است. این نوشتار در صدد پاسخ به این پرسش اصلی است که: شاخص های ارتباط میان تشیع و تصوف از دیدگاه جابری چیست؟ هدف پژوهش حاضر بیان دیدگاه جابری درباره یکی بودن عوامل پیدایش تشیع و تصوف، و نیز یکی بودن آموزه های تشیع و تصوف است. در ادامه به نقد دیدگاه جابری می پردازیم. روش پژوهش حاضر توصیف دیدگاه جابری در زمینه ارتباط…

چکیده علی رغم وجود برخی مفاهیم و آموزه های شیعی مندرج در «ولایت تکوینی» همچون معجزات، کرامات، علم غیب و دیگر شئون خاص امام در هستی، این اصطلاح در تاریخ و کلام شیعه نوظهور است. لذا برای یافتن جایگاه این آموزه در تفکر کلامی شیعه، بررسی تاریخ اندیشه ولایت تکوینی و سیر تطور آن ضروری است. از آنجا که مرحله نخست در مطالعات تاریخ اندیشه تعریف موضوع پژوهش است، در بررسی تاریخ اندیشه ولایت تکوینی نیز دست یابی به تعریفی جامع از این اندیشه برای آغاز کار الزامی است. در این مقاله با واکاوی اصطلاح «ولایت تکوینی» در ادبیات معاصر…

چکیده مباحث تمدنی از جمله مباحث مهمی است که انقلاب اسلامی ایران با توجه به رویکرد و ویژگی احیاء گرانه آن به دنبال گسترش آن بوده و در این راه از هیچ کوششی دریغ نکرده است. در این میان نقش مراکز آموزشی قم به ویژه جامعه المصطفى العالميه (ص)، بسيار محوری بوده است. نقش این مرکز علمی در گسترش مطالعات تمدنی را میتوان در مقایسه با سایر مراکز علمی به دست آورد. جامعه المصطفى در دو بعد آموزش و پژوهش بسیار فعال بوده و این مرکز را میتوان تنها مرکزی دانست که در بعد آموزشی رشته تاریخ و تمدن اسلامی…

چکیده اهل سنت همواره قبری خارج از بقیع را به عنوان مدفن فاطمه بنت اسد(علیها‌السلام) معرفی کرده‌اند. درحالیکه شیعیان همیشه او را در قبه اهلبیت(علیهم‌السلام) زیارت کرده‌اند و این یعنی دو مکان، یکی خارج از بقیع و دیگری ابتدای بقیع به عنوان مدفن او شــناخته شده است. گزاره‌های تاریخی از قرن سوم نشان می‌دهد، قبر ایشان در ابتدای بقیع امروزی است. اما از نیمه دوم قرن ششم برای اولین بار قبه‌ای در انتهای بقیع به عنوان مزار بنت اسد رؤیت و گزارش شده است. بررسی و جمع‌بندی گزاره‌های تاریخی نشان می‌دهد پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم)…

چکیده: تشکیل خانواده در سیره پیامبر(ص) مبتنی برسادگی و به دور از تشریفات بوده و آن حضرت همواره بر سبک بودن میزان مهریه تأکید می نموده اند. نگارنده در تحلیل مهریه دختران پیامبر(ص) با روش «توصیفی تحلیلی» و با رویکرد «تاریخی روایی» به این نتیجه می رسد که مهریه دختران پیامبر(ص) از میزان 500 درهم فراتر نرفت، و آن بزرگوار را سعی بر آن بود تا با برقراری مهریه مشخص برای همسران و دخترانش، میزان مهریه را در بین امت اسلامی الگوسازی کند. ضمن آنکه هیچ گاه این سنت را به دیگران تحمیل نکرد و مقدار و نوع آن را،…

چکیده: در نظام آموزش عالی کشور، با وجود اینکه سال هاست رشته های مختلف تاریخ برگزار می شود، رشته تاریخ اهل بیت (علیهما السلام) جایگاهی نداشته است؛ همچنان که حوزه علمیه قم تا پیش از این، از چنان وضعیتی برخوردار بود و این رشته را به تصویب نرساند. در این وضعیت بود که مجتمع آموزش عالی امام خمینی (ره) قم از مجتمع های وابسته به جامعه المصطفی العالمیه، از سال ۱۳۸۶ به برگزاری رشته تاریخ اهل بیت( علیهما السلام) در مقطع کارشناسی ارشد و سپس مقاطع مختلف تحصیلات تکمیلی (دکتری و سطح ۴) اقدام کرد. این رشته تحصیلی، یکی از…

چکیده شیخ کلینی در کتاب کافی تنها یک بخش با 257 حدیث را به «ابواب التاریخ» اختصاص داده که از پنج جنبه: طریقه نقل، اتصال سند، مشایخ بدون واسطه و با واسطه کلینی و راویان از امام این احادیث را مورد ارزیابی قرار دادیم. کلینی بیشتر روایات تاریخی خود را از مشایخ قمی خود اخذ کرده که در منابع رجالی موجود، می‌توان بر وثاقت و سلامت مذهب بیشتر مشایخ او پی برد، و تعدادی که وثاقت و مذهب آنها احراز نشده‌اند، به دلیل عدم وجود اطلاعاتی از آنان است، و نه عدم وثاقت و سلامت مذهب. کوفی‌ها بیشترین سهم را…