مقالات

چکیده جنبش مدرسه سازی در عصر ایلخانی پس از یک دوره ویران گری و قتل عام مغولان آغاز گردید، امّا در هر صورت در دوره دوّم حکومت ایلخانی در ایران که این جنبش در نقاط مختلف ایران به راه افتاد، شاهد آثار مثبت آن در علم و تمدّن ایران و اسلام هستیم، این آثار بیشتر می تواند به این سبب باشد که این مدارس تأسیس شده، توانست در طول چند دهه بستر لازم را برای رشد و شکوفایی صاحبان علم و خرد فراهم آورد که همه، بعدها در ردیف نمایندگان طراز اوّل فرهنگ و تمدّن ایرانی- اسلامی قرار گرفتند. در…

چکیده:  واکاوی ریشه ها و علل پیدایش پدیده خطرناک غلو که عمدتا به صورت زیاده گویی در حق ائمه شیعه(ع) نمود یافته از اهمیت خاصی برخوردار است. بدون شک، آشنایی دقیق با ریشه ها و علل به وجودآورنده غلو، در بسیاری از موارد، می تواند افراد را از گرفتار شدن در این دام خطرناک رهایی بخشد. پژوهش حاضر، که با تکیه بر اسناد متقدم تاریخی، حدیثی، فرقه شناختی و توجه به دیدگاه های صاحب نظران، شکل گرفته، نشان می دهد غلو و گزافه گویی، ریشه در علل و مسائل مختلف روانی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و اعتقادی دارد. از عوامل روانی…

مقدمه بستر شناسی و شناخت وضعیت دوره ی هر یک از ائمه(ع) فواید زیادی دارد از جمله شناخت و تحلیل سیره ائمه، توانایی توجیه و تشخیص تفاوت های سیره های ائمه با یکدیگر به ویژه در مسائل سیاسی اقتصادی و اجتماعی و حتی توانایی توجیه چگونگی و چرایی تفاوت های برخوردهای یک امام در مقابل جریان های مختلف.

چکیده:  در نیمه سده های سوم و چهارم هجری، شیعیان با دو مساله اساسی روبه رو شدند؛ نخست شیعیان امامی از دیدار امام خویش محروم ماندند و جریان غیبت برای امامشان پدید آمد. در عرصه سیاسی نیز دولت هایی نوظهور در جهان اسلام به وجود آمدند که گرایش آشکاری به تشیع داشتند و بیشتر این دولت ها بر این گمانه تکیه داشتند که باید باورهای شیعیان در عرصه اجتماعی حاکم شود؛ حتی برخی از آنان آشکارا مدعی امامت امام عصر (عج) بودند. به همین دلیل این گمانه تقویت می شد که با توجه به تحول پدید آمده، امام شیعیان به…

چكیده: «البدایه و النهایه» كتابی مشهور در زمینۀ تاریخ اسلام است كه توسط ابن‌كثیر دمشقی (701ـ774ق) تألیف شده است. او به‌سبب تأثیرپذیری از شرایط زمانی، مكانی و به‌ویژه استادانی مانند ابن‌تیمیه، مواضعی ضدشیعی دارد. این پژوهش درصدد نقد تاریخ نگاری ابن‌كثیر در زمینه تشیع در كتاب مذكور، از طریق بررسی كلی روش‌ها و رویكردهای نگارنده است. متن پیش‌رو در قالب نقد سندی، محتوایی، و روشی تاریخ‌نگاری مؤلف، سامان یافته است. مهم‌ترین نقدها عبارتند از: تناقض‌های درونی؛ مخالفت با قرآن، سنت، و تاریخ؛ «گزینش و حذف»، «پذیرش و رد» متعصبانه. در تحلیل كلی، این نتیجه به‌دست می‌آید كه مؤلف، از یك‌سو،…

چکیده: موضوع این نوشتار، باز خوانی «غیبت نگاری امامیه، از نوبختی تا شیخ طوسی» است؛ عصری که غیبت نگاری امامیه، دوران مقدماتی خویش را پشت سر گذراند و در زمان شیخ طوسی به بالندگی رسید و از آن‌جا که دیدگاه امامیه در این زمینه پس از شیخ طوسی از روش ابداعی وی و پیشینیانش متأثر بوده است؛ بررسی آثار بعدی ضروری دیده نشد. در این مسیر، سعی شده است غیبت نگاری دوره مورد نظر، به دو دوره غیبت صغرا و پس از آن تقسیم شود و هر اثری در دوره زمانی خویش مورد ارزیابی قرار گیرد؛ چراکه بسیاری از این…

چکیده هدف: هدف از این پژوهش، توصیف و تبیین یهودی‌ سازی تاریخ اسلام، با تأکید بر دایره‌المعارف اسلام بوده است که در چهار دورۀ «ردیّه‌نویسی بر سیرۀ نبوی»، «پیگیری شرح‌ حال نگاری پیامبر به جای ردیّه‌نویسی»، «سیره‌نگاری علمی و کلاسیک» و «رویکرد تردیدآمیز به منابع» مورد بررسی قرار گرفته است. روش: روش مورد استفاده در این تحقیق، توصیفی، از نوع تحلیل اسنادی بوده است. یافته‌ها: یافته‌ها نشان می‌دهد منابع اسلامی از قرن سوم به بعد تدوین شده و از دوران صدر اسلام فاقد روایی بوده‌اند. این منابع، بیانگر اقتباس و انعکاس مبادی حجازی بر یک ‌سنّت‌اند که در واقع؛ خارج…

چکیده: دانش انساب به عنوان یکی از معدود دانش های دوره جاهلیت است که به دلیل کارکردش در نظام قبیله ای، مورد توجه بسیار بود و نسب دانان از جایگاه اجتماعی ممتازی برخوردار بودند اما انساب در آن دوره، هیچ گاه مکتوب نشد. این دانش پس از اسلام با نفی ارزش های جاهلی و با توجه به آموزه های اسلامی برگرفته از قرآن و روایات، کارکردهای جدیدی یافت و پس از مدتی، تالیفات فراوانی در این خصوص انجام گرفت که درصد قابل توجهی از میراث مکتوب مسلمانان را در بر گرفت؛ لذا این علم که در ابتدا جایی در تقسیم…

چکیده با بررسی منابع شیعی عصر غیبت صغرا، درمی یابیم که این دسته از منابع، نسبت به شبکۀ وکالت و خصوصاً وکلای اربعه توجه ویژه ای نداشته اند و در موارد بسیاری حتی نامی از وکلا به میان نیاورده اند. شاید این امر، برآمده از فضای سیاسی آن عصر باشد؛ جوّی که به شدت علیه شیعیان غلیان پیدا کرده بود و حکومت عباسی را علیه شیعیان تحریک می‏کرد. از جمله عوامل تحریک ‏کننده می‏توان به قیام صاحب زنج، قرامطه، تشکیل حکومت های شیعی علویان در طبرستان و فاطمیان در مصر اشاره کرد. این عوامل سبب شد که عالمان امامی آن…

چکیده: پدیده غلو آفتی است که به دلایل مختلف در میان شیعیان، مانند دیگر گروه‌های اسلامی و غیر اسلامی راه یافت و عده‌ای را به بیراهه کشاند. عقاید غالیان شیعی دارای نظم و انسجام خاصی نبود، ولی بنیان عقاید آنها بر درجة خدایی و الوهیت قائل شدن برای پیامبر اعظم و به مقام خدایی و نبوت رساندن ائمه معصوم: استوار بود. غالیان با افکار و گفتار خود، اصل توحید را هدف قرار می‌دادند. در نتیجه با توجه به اهمیت مسئله، ائمه شیعه از راه‌های مختلف و به شدت با غلو و غالی‌گری به مبارزه می‌پرداختند و افکار و گفتار غالیان…

چکیده : «علمای ابرار» اصطلاحی است که برخی از اصحاب ائمه در توصیف جایگاه ایشان به کار بردند. برخی با تکیه بر این اصطلاح نتیجه گرفته اند که این اصحاب به مقاماتی مانند عصمت، علم خطاناپذیر و… برای ائمه معتقد نبوده اند. درپی بررسی جریان های فکری اصحاب ائمه در مسئله علم امام و تلاش در راستای مفهوم شناسی واژه های مرتبط، به این نتیجه میرسیم که «عالِم» را برخی از اصحاب در تقابل با گروهی دیگر به کار برده اند تا چگونگی ارتباط میان امام و فرشتگان را با ارتباط میان پیامبران با فرشتگان متفاوت معرفی کند. در نگاه…

چکیده: نسب شناسی یکی از معدود علوم نزد عرب جاهلی بود که پس از اسلام توانست با آموزه های اسلامی همزیستی یافته و به بقای خویش ادامه دهد یا به گونه ای که حتی با پشتوانه برخی احکام اسلامی، کاربردهایی نیز بیابد. در نتیجه در دوره اسلامی کتاب های بسیاری دراین باره تدوین گردید و انساب نگاری اسلامی به وجود آمد. دانشمندانی که به تقسیم بندی علوم در کتاب هایشان پرداخته اند نیز به مرور زمان آن را به عنوان یک علم پذیرفتند و مؤلفان کتاب های انساب نیز برای تأیید جنبه علمی بودن آن، روش ها و اصطلاحات خاص…