اولین هم اندیشی موضوع یابی رساله دکتری و سطح چهار گروه تاریخ اسلام مجتمع آموزش عالی امام خمینی (ره) روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۲ با حضور مدیر، اساتید و دانش پژوهان گروه وجمعی دیگر از تاریخ پژوهان در سالن شهید عارف الحسینی این مجتمع برگزار شد.
در ابتدای جلسه، آقای دکتر صفری – مدیر گروه – با بیان این که این نشست، اولین هم اندیشی در حد رساله های دکتری است، گفت: هدف از برگزاری این هم اندیشی، کمک به دانش پژوهان این گروه در مقطع دکتری و سطح چهار برای انتخاب موضوعی مناسب و کاربردی در رشته های مختلف تاریخ است.
وی با ابراز امیدواری نسبت به برگزاری جلسات بعدی این هم اندیشی، ضرورت توجه به رساله های دکتری را در سیاست گذاری ها یادآور شد و بر این مطلب تاکید کرد که نباید به این رساله ها به دید جزیره های جدا از هم، نگاه شود؛ بلکه این رساله ها زنجیره های به هم پیوسته ای هستند که می توانند یکدیگر را کامل کنند.
اهمیت موضوع یابی
آقای دکتر صفری با اشاره به اهمیت موضوع یابی رساله های دکتری گفت: یک واقعیت این است که همه ما – با تفاوت ۱۰ یا ۲۰ سال – نسل اول تاریخ روش مند و علمی در حوزه های علمیه به حساب می آییم و هر روشی را اتخاذ کنیم نسل های آینده از ما پیروی خواهند کرد. اگر بدون نقشه و اصطلاحا جزیره ای کار کنیم در پژوهش های آن ها نیز موثر خواهد بود. اینجاست که باید به موضوعات سر و سامان دهیم و بدین جهت از شما می خواهم که در بحث جلسه امروز فعالانه شرکت کنید.
وی رساله های دکتری را ظرفیت و فرصتی مناسب در اختیار گروه، مجتمع و طلاب دانست و با اشاره به هزینه بالایی که مرکز برای هر پایان نامه متحمل می شود، گفت: انصاف این است که از موضوعات تکراری، غیر مفید و بدون ساماندهی پرهیز شود و ما مدیران در برابر فکر و وقت طلاب مسوول هستیم. ما این توان را در خود می بینیم که یک موج براه بیندازیم و تکانی به علم تاریخ بدهیم.
اهمیت نگاه علمی به تاریخ در حوزه های علمیه
وی نگاه علمی به تاریخ در رساله های دکتری را خدمتی بزرگ به حوزه های علمیه دانست و افزود: اگر نگاه تاریخی در حوزه های مختلف فقه، کلام، فلسفه و حدیث وارد شود تحولی عظیم را در این حوزه ها شاهد خواهیم بود.
استاد راهنمای آموزشی و پژوهشی
آقای دکتر صفری در بخش دیگری از سخنانش به تعریف «استاد راهنمای آموزشی و پژوهشی» در آیین نامه آموزشی اشاره کرد و در تبیین نقش این استاد گفت: طلاب در طی مراحل تحصیلی به این نتیجه می رسند که از نظر فکری با یک استاد قرابت بیشتری دارند که در صورت فراهم شدن بستر اجرای این بخش از آیین نامه، می توانند آن استاد را به عنوان استاد راهنمای آموزشی و پژوهشی خود انتخاب نمایند. چه بسا موضوعی به ذهن طلبه خطور می کند و فکر می کند که موضوعی تازه است و ساعت ها روی آن موضوع کار می کند و بعد از این زحمت متوجه می شود که قبلا شخص دیگری آن موضوع را تحقیق کرده است. اما اگر از همان اول این مساله را با این استاد در میان می گذاشت در همان ابتدای بحث متوجه این مساله می گردید. طلاب می توانند در دوره دکتری، دو استاد و در سطح چهار سه الی چهار استاد راهنمای آموزشی و پژوهشی را انتخاب نمایند.
تنوع در انتخاب اساتید گروه
آقای دکتر صفری به نحوه انتخاب استاد در گروه تاریخ اسلام اشاره کرد وافزود: مبنای ما در انتخاب استاد، تنوع بوده است و برخلاف برخی مراکز که ممکن است از اول تا آخر دوره، از سه یا چهار استاد استفاده کنند تنوع و تعداد اساتید قابل توجه است. وی اساتید این گروه را در رویکرد، تخصص و افق فکری متنوع دانست و بر این مطلب تاکید کرد که ممکن است یک استاد با تسلط بالا بتواند درس های مختلفی را تدریس کند اما بدلیل حفظ اصل تنوع اساتید در این گروه، سعی بر این است که بیش از ۲ یا ۳ درس به یک استاد داده نشود.
کلان پروژه
وی «کلان پروژه» را به عنوان یک پیشنهاد –که در جهت تصویب آن تلاش خواهد کرد- معرفی کرد و گفت: در این روش یک رساله را چند نفر بصورت شراکتی تحت نظر یک استاد کل متقبل می شوند و هر فصلی را یک نفر تحقیق می کند. به عنوان مثال در موضوع «تاریخ اجتماعی شیعه در عصر حضور» هر دوره تاریخی را به عنوان فصل قرار می دهند و هر فصل را یک نفر بر عهده می گیرد.
محور برخی موضوعات رساله ها
وی با اذعان به این مطلب که موضوع و عنوان رساله دکتری باید نشان دهنده نگاه مجتهدانه و نقادانه طلبه باشد مساله انتخاب موضوع در این سطح را بسیارمهم دانست و محور موضوعات قابل طرح را برشمرد:
۱-تاریخ و متون دینی:
موضوعاتی مانند تاریخ در قرآن، تاریخ نگاری در قرآن، تاریخ نگری در قرآن، دیدگاه قرآن نسبت به تمدن ها، زبان اسطوره ای یا نمادین قرآن، طرح تاریخ در قرآن؛ زیرین یا رویین، منطق تکرار در قرآن، منطق بسامد و گزاره های تاریخی در قرآن و موضوعاتی از این دست. همچنین در مورد نهج البلاغه و متون دینی دیگر نیز می توان این موضوعات را مطرح نمود. علاوه بر این بررسی صحت برخی گزاره های تاریخی در متون روایی نیز می تواند مورد تحقیق قرار گیرد؛ موضوعاتی مانند تاریخ ائمه (علیهم السلام) در اصول کافی، تاریخ ائمه (علیهم السلام) در آثار شیخ صدوق و … .
۲-مباحث نظری و مبانی تحلیل:
در دو کتاب تاریخی نمی توان مشابهت تحلیلی پیدا کرد که دلیل آن مشخص نبودن مبانی تحلیل در تاریخ است. به عبارت دیگر هنوز اصول و مبانی تاریخ نوشته نشده است و اگر کسی چنین کاری انجام دهد خدمت بزرگی انجام داده است. اگر کسی اطلاعاتی در مباحث نظری داشته باشد یا علاقمند در این زمینه باشد روی این مساله کار کند و ما نیز از او حمایت خواهیم کرد.
۳-مباحث بین رشته ای:
مباحثی مانند تاثیر گذاری تاریخ در کلام، فقه، اقتصاد، روانشناسی، جامعه شناسی و علوم دیگر و بالعکس.
۴-مباحث منطقه ای:
کار خوبی که در این گروه شده، این است که برای تحقیقات منطقه ای از کشورهای مختلف، از دانش پژوهان همان منطقه استفاده شده است که حضور طلابی از کشورهای پاکستان، افغانستان، عراق، شبه قاره و کشمیر قابل توجه است.
۵-مباحث میدانی: مطالعات میدانی، حوزه ای است که دانشگاه ها به آن وارد شده اند و ما نیز دوست داریم به آن بپردازیم. موضوعاتی مانند نحوه تدریس تاریخ در مدارس، تاثیر تاریخ بر دانش آموزان، نحوه انتخاب اساتید تاریخ، تاریخ در صداوسیما، تاریخ در دانشگاه، تاریخ در حوزه های علمیه، تاریخ در دبستان.
۶-نقد یک کتاب.
۷-نقد یک دیدگاه.
۸-مباحث روش شناسی.
در پایان جلسه پیشنهادهایی مطرح گردید که آقای دکتر صفری به آنها پاسخ دادند که پاسخ های ایشان بصورت فهرست وار آورده می شود:
-اولویت انتخاب استاد راهنما برای رساله هایی که موضوع منطقه ای غیر از ایران دارند این است که از اساتید همان منطقه باشند تا نسبت به موضوع، آشنایی کامل داشته باشند. البته اگر بخواهند استادی را انتخاب کنند که چنین شرایطی را نداشته باشد خود طلبه باید تلاش کند.
-زمانی که طلبه می خواهد با استاد درباره موضوع صحبت کند محوری از موضوع مورد نظر در ذهنش باشد یعنی بدون پیش زمینه و دغدغه نزد او نرود.
-علیرغم کتب فراوانی که در سیره نوشته شده است سیره نگاری علمی به ندرت مشاهده می شود.
-اگر موضوعات تکراری درباره ائمه (علیهم السلام) یا برخی مباحث که کم روی آن کار شده، باشد معمولا با تصویب آن مخالفتی نمی شود؛ زیرا این اعتقاد است که ممکن است نوع نگاه افراد متفاوت باشد.
-اگر به موضوعی علاقه داشتید که در تخصص شما نبود اما مربوط به یکی از رشته های گروه تاریخ بود می توانیم آن را با توجه به توان و علاقه شما تصویب کنیم.