چکیده
لقب‌ها و کنیه‌ها فارغ از سودمندی‌شان در شناسایی افراد، می‌توانند منابع مهمی در جریان‌شناسی فکری، سیاسی و حتی مذهبی به شمار آیند. فلسفه نام‌گذاری، زمینه و آثار اجتماعی، تطور تاریخی، گونه‌شناسی منتسبان به این عناوین، وابستگان و هواداران، همگی از ابعادی هستند که در مطالعات تاریخی می‌توانند دربر دارندۀ نتایجی مهم باشند. بررسی این لقب‌ها و عنوان‌ها با بهره‌مندی از علوم دیگری همچون انساب، رجال، عرفان، اخلاق و تفسیر نیز می‌تواند به گستردگی این گزاره‌ها بیفزاید. «ابوتراب» به عنوان لقب یا کنیه‌ای که برای نخستین‌بار درباره علی بن ابی‌طالب(ع)به کار رفته، از جمله عناوینی است که بررسی آن می‌تواند در مقاطع تاریخی مفاهیم و معانی مختلف فکری، سیاسی، اجتماعی و عرفانی را داشته باشد و در تحلیل تاریخ اسلام و تشیع یافته‌های بسیاری ارائه دهد. این پژوهش با بررسی تطور تاریخی و مفهومی ابوتراب سعی دارد توجه پژوهشگران را به این کارکرد لقب‌ها و عناوین در مطالعات تاریخی جلب کند.