بیست و ششمین نشست از سلسله نشست‌های چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی با عنوان انقلاب اسلامی و توسعۀ مطالعات تاریخی از سوی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل‌بیت(ع) در روز دوشنبه ۳۰ مهرماه در تالار امام مهدی(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد. در این نشست آقایان دکتر نعمت‌الله صفری و دکتر حمیدرضا مطهری مطالبی را ارائه کردند.
در ابتدا حجت الاسلام دکتر مصطفی صادقی دبیر علمی نشست گفت به اذعان آگاهان از وضعیت شرق‌شناسی در خارج از کشور روشن است که با انفجار انقلاب اسلامی، شرق‌شناسان رویکردی متفاوت و نو به تاریخ اسلام پیدا کردند و تشیع و تاریخ آن نزد آنها به برکت انقلاب اسلامی تحول پیدا کرد. آیا در داخل کشور هم چنین بوده است؟
دکتر مطهری به عنوان ارائه دهنده اول بحث گفت: پیش از انقلاب رشته تاریخ نه تنها در حوزه وجود نداشت و بدان اهتمام نمی‌شد؛ در دانشگاه هم زیرمجموعه‌ای از دانشکده ادبیات و الهیات بود. امروز علاوه بر رشته‌های مختلفی که ایجاد شده، سخن از علوم تاریخی است که می‌تواند در حدّ دانشگاه و رشته‌های فراوانی مطرح شود.
دکتر صفری با اشاره به اینکه بحث مطالعات تاریخی پس از انقلاب می‌تواند به چند قسمت تبدیل شود و هر کدام نشستی جداگانه می‌طلبد گفت: از نظر آموزش یا پژوهش، از نظر حوزه یا دانشگاه، از نظر تحلیلی یا غیر آن، تاریخ اسلام یا رشته‌های دیگر تاریخی نمونه‌هایی از این تقسیم‌بندی است. اما آنچه من در اینجا بیان می‌کنم رویکرد تحلیلی به تاریخ مقدس یا تاریخ معصومین در حوزه است.
وی گفت در این محدوده ما پس از انقلاب هویت مستقلی یافته‌ایم و حوزه از این نظر مستقل شده است. در آینده هم این روند پیشرفت خواهد کرد و اگر فعلاً رشته‌هایی در تاریخ اسلام و اهل‌بیت داریم در آینده می‌توانیم برای هر امام یک رشته خاص داشته باشیم که این یا توجه به رسالت حوزه مهم و ضروری است.
دکتر مطهری ابتکار ایجاد انجمن تاریخ در حوزه را از نمودهای پیشرفت این رشته در حوزۀ پس از انقلاب دانست و توضیح داد که این انجمن سبب تأسیس نهادهای مشابه در علوم دیگر شد.
دکتر صفری فروشانی دیگر ارائه دهنده بحث، روش مشخص و به رسمیت شناخته شده در تاریخ و همچنین همبستگی میان گروه‌ها و اهالی این رشته را از ویژگی‌های آن دانست؛ به گونه‌ای که استادان و اعضای این رشته با هم، هم‌افزایی دارند و مشارکت می‌کنند نه اینکه رقابت داشته باشند و این به موفقیت و پیشرفت این مطالعات کمک می‌کند.
وی نیاز به تبیین و تدیون اصول تاریخی همانند اصول فقه را از ضروریات این رشته دانست و گفت در تاریخ علم هنوز خوب پیش نرفته‌ایم و در فرهنگ‌سازی برای تاریخ هم نیازمند امکانات بیشتر هستیم مثلاً اگر رسانه مستقل یا شبکه‌ای در اختیار این رشته باشد کمک بسیاری به این دانش خواهد شد.
وی در آسیب‌شناسی این مطالعات هم گفت نباید افراط کرد و همه چیز را با نگاه تاریخی سنجید. برخی خط‌قرمزها باید رعایت شود یا دربارۀ آن گفتگو شود. البته در رشته‌های مرتبط هم به خوبی کار شود یعنی باید همۀ جوانب علم کلام به خوبی تبیین شود تا در مبحث بین رشته‌ای کلام و تاریخ نیازی به بررسی کلامی از سوی مورخ نباشد.
دکتر صفری درباره توجه دبیر نشست به ضرورت بحث درباره تاریخ تطبیقی و مباحث انقلاب هم گفت این موضوع همچون شمشیری دو لبه است که گاهی از آن سوء استفاده می‌شود و لازم است همه جوانب آن سنجیده شود.
این نشست با اظهار نظر و سؤالات دو نفر از حاضران و پاسخ استادان حاضر پایان یافت.