نعمت‌الله صفری فروشانی، مدیر گروه تاریخ اسلام جامعة المصطفی(ص) العالمیه، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) درباره ظرفیت‌های علمی و عملی قیام اباعبدالله الحسین(ع)، با اشاره به جنبه‌های کلامی و تاریخی و جامعه‌شناختی این قیام و وجود ظرفیت‌های نظریه‌پردازانه آن، گفت: در بعد مبانی و معارف کلامی، بیانات، ادعیه و سیره امام حسین(ع) باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد و حتی ما می‌توانیم مبانی کلامی تشیع را در عرصه‌های مختلف از سیره امام(ع) استنباط کنیم.
مجالی برای رویکرد کلامی ویژه به مبحث امامت، با توجه به امام حسین(ع)
صفری فروشانی با اشاره به مجالی برای رویکرد کلامی ویژه به مبحث امامت، با توجه به امام حسین(ع) عنوان کرد: مبحث امامت، از جنبه‌های مختلف و با توجه به امام حسین(ع) می‌تواند مورد مطالعه قرار گیرد. برای مثال امام حسین(ع) می‌فرماید که وظیفه امام این است که عامل به دین خدا باشد و قسط را پیاده کند. باید ببینیم که این امامت در نظر امام کدام امامت است؛ آیا امامت کلامی است یا امامت سیاسی است. حتی در مباحث مانند تطور معنای امامت باید به امام حسین(ع) توجه کنیم.
نظریه پردازی سامان‌مند درباره سیره و معارف امام حسین(ع)؛ ظرفیتی مغفول مانده
وی همچنین با اشاره به جنبه‌های تاریخی و جامعه‌شناختی قیام عاشورا، بیان کرد: شناخت بسترهای این قیام و عبرت‌گیری از آن با توجه به جنبه‌های تاریخی و انجام پژوهش‌هایی در این راستا و همچنین مطالعه تأثیرات قیام اباعبدالله(ع) بر فرهنگ‌ها و تأثیراتی که می‌تواند بر فرهنگ‌ها داشته باشد، از جمله مواردی است که می‌تواند با پرسش و پاسخ‌های علمی و نظام‌مند مورد بررسی قرار گیرد. بنابراین ما می‌توانیم به شکلی سامان‌مند در جنبه‌های مختلف سیره و معارف امام حسین(ع) نظریه‌پردازی کنیم و این ظرفیتی است که تا کنون چندان مورد توجه نبوده است.
مدیرمسئول سایت «سخن تاریخ» در مورد مزیت ویژه امام حسین(ع) برای چنین نظریه‌پردازی‌ای، اظهار کرد: به نظر می‌آید که سیره‌ای که امام حسین(ع) در مورد مسائل سیاسی داشته‌اند سیره خاصی است که ممکن است تصور شود که در مورد سایر امامان(ع) وجود نداشته است. از همین جا ما در تاریخ ائمه(ع) با یک سؤال در مورد تعارضات «ظاهری» میان سیره امام حسین(ع) و سیره دیگر ائمه(ع) مواجه می‌شویم.
صفری فروشانی ادامه داد: برای مثال ما در میان دیگر خلفا فاسدتر از یزید هم داشته‌ایم و مثلاً شخصی به نام ولید در زمان امام سجاد(ع) وجود دارد که می‌گوید من می‌خواهم بر بالای بام کعبه حوضی از شراب درست کنم و در آن جا شنا کنم. البته او موفق نشد، اما این شخص بسیار فاسد است؛ اما ما در مورد امام سجاد(ع) سیره‌ای مشابه سیره امام حسین(ع) را نمی‌بینیم؛ یا در مورد امام باقر(ع) که از ایشان به بعد سیره ائمه(ع) به سمت سیره‌ای فرهنگی می‌رود. سیره امام حسین(ع) به سمت مباحث فرهنگی نرفت، بلکه به سمت کار سیاسی و آن هم کار سیاسی‌ای که در قالب قیام یا نهضت از آن تعبیر می‌کنیم، رفت.
پاسخ‌های سربسته پاسخ‌گوی همه جوانب پرسش‌های مستمعین ما نیست/ لزوم پیشرفت بحث امامت در محافل علمی
وی در تشریح این مسئله که در زندگی ائمه(ع) قیام اصل بوده یا کار فرهنگی، بیان کرد: بعضی از کسانی که با رویکرد سیاسی به زندگی ائمه(ع) می‌پردازند، ممکن است بگویند قیام اصل بوده و هر کجایی که امامی قیام نکرده است به دنبال توجیه باشند. بعضی‌ها هم ممکن است بگویند که قیام اصل نبوده و کار فرهنگی اصل بوده و امام حسین(ع) یک استثناء بوده است. اما آن‌که می‌گوید امام حسین(ع) یک استثناء بوده است، باید بگوید که این موضع با چه رویکردی توجیه می‌شود.
مدیر گروه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: ما عادت کرده بودیم به صورت ساده و دربسته به این سؤالات جواب می‌دادیم و می‌گفتیم هر امامی وقتی که به امامت می‌رسد، صحیفه‌ای را به دستش می‌دهند که وظیفه خاص امام در آن نوشته شده است. اما الان باید توجه داشته باشیم که اگر این مسئله از جنبه روایی هم درست باشد، دیگر پاسخ‌گوی همه جوانب پرسش‌های مستمعین ما نیست و در جوامع علمی بحث امامت باید پیشرفت بیشتری داشته باشد.
صفری فروشانی بیان کرد: ما باید نظریه‌ای ارائه کنیم که در آن نظریه هم فعل امام حسین(ع) و هم فعل سایر ائمه(ع) توجیه شود و فعل امام حسین(ع) از آن جایی که فعلی خاص بوده و در میان سایر امامان(ع)، حتی امیرالمؤمنین(ع)، پیشینه نداشته است، باید به صورت خاص مورد بحث‌های علمی قرار گیرد.
لزوم توجه به پژوهشگران حسینی/ جشنواره پژوهشی امام حسین(ع) راه اندازی شود
مدیرمسئول فصلنامه علمی ـ تخصصی «سخن تاریخ» در بخش دیگری از این گفت‌وگو با تأکید بر لزوم توجه به پژوهشگران این عرصه، عنوان کرد: ما برای مثال در حال حاضر قدردانی از «پیرغلامان حسینی» را داریم که با حمایت و پشتیبانی برای مثال صدا و سیما انجام می‌شود اما مناسب است که به پژوهشگران نیز اهمیت داده شود.
صفری فروشانی با طرح پیشنهاد راه‌اندازی جشنواره پژوهشی امام حسین(ع) گفت: خوب است که سالانه در محرم یا در ایام ولادت امام حسین(ع) جشنواره پژوهشی امام حسین(ع) را داشته باشیم که هم بتواند جریانی از پژوهش‌های حسینی را شکل دهد و هم تشویقی نسبت به عرصه پژوهش در ساحت حسینی انجام گیرد.
غلبه برنامه های شورمحور باعث پائین آمدن ذائقه مردم در انتظارات‌شان از محافل حسینی شده است
وی همچنین با اشاره به کمتر دیده شدن برنامه‌های علمی و پژوهشی در برنامه‌های صدا و سیما در ایام محرم، گفت: غلبه برنامه‌های شورمحور و احساسی باعث پائین آمدن ذائقه مردم در انتظارات‌شان از محافل حسینی شده است. الان ذائقه مردم خیلی پائین آمده و به این اکتفا می‌کنند که بروند و گریه‌ای کنند و سینه‌ای بزنند و برگردند. ذائقه مردم بالا نرفته که انتظار داشته باشند که برای مثال چیزی به علم‌شان، چیزی به اخلاق‌شان و چیزی به معرفت و شناخت‌شان اضافه شود. در حالی که ممکن است شاید کسانی باشند که در همین ایام ۱۰ یا ۱۰ها ساعت در اختیار ما باشند و اگر ما این‌ها را در برنامه‌ریزی‌های کلان و در برنامه‌ریزی‌های ریز خودمان مورد توجه قرار بدهیم و خطبا و مداحان و رسانه‌هایمان را سامان‌دهی کنیم می‌توانیم به وسیله پژوهش‌هایی که انجام می‌دهیم، از این ظرفیت حسینی بسیار بیشتر استفاده کنیم.
ظرفیت‌های عملی مغفول‌مانده عاشورا و سیره امام حسین(ع)
صفری فروشانی در ادامه با اشاره به ظرفیت‌های عملی عاشورا بیان کرد: این که مردم رقت و عاطفه دارند و احساسات‌شان با امام حسین(ع) همراه است و به فرمایش آن حدیث در قلوب مؤمنین حرارتی نسبت به امام حسین(ع) هست که هیچ‌گاه سرد نمی‌شود بستر خیلی خیلی مناسبی را فراهم کرده است. اما این ظرفیت در راه گریاندن استفاده می‌شود و در راه القای معارف کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. این در حالی است که بهترین سخنان و بهترین رهنمودها و نصیحت‌ها زمانی اثر می‌کند که همراه با همدلی روانی طرف مقابل باشد و ما می‌توانیم هر جلسه را به یکی از جنبه‌های مختلف امام(ع) اختصاص دهیم و حتی درباره آن از جلوه‌های هنری مختلف استفاده کنیم و بدین وسیله به مردم جنبه‌های مختلف امام حسین(ع) را بیاموزیم و بیشتر بر جنبه‌هایی در بعد عملی تأکید کنیم که باعث ارتقای اخلاقی جامعه می‌شود.
دانشیار جامعة المصطفی(ص) العالمیه با اشاره به کتاب «فرهنگ سخنان امام حسین(ع)» گفت: در این کتاب می‌توان دید که امام حسین(ع) در مسائل اخلاقی هم فرمایشات زیادی دارند و اگر ما اتاق فکری داشته باشیم و برای مثال بگوئیم که می‌خواهیم امسال جامعه را از نظر صداقت بالا ببریم، جامعه را برای مثال از نظر بی‌اعتنایی به دنیا بالا ببریم و دنیاطلبی و تجملات را در جامعه یک مقدار کمتر کنیم یا برای مثال بخواهیم یک سال رابطه بین جامعه را با خدا بیشتر کنیم، امام حسین(ع) بهترین وسیله است.
وی ادامه داد: همچنان که در بعد علمی، کلمات و سیره و دعاهای امام حسین(ع) آکنده از معارف توحیدی است و می‌تواند از جنبه‌های مختلف بر معرفت ما بیفزاید، در بعد عمل هم ما می‌توانیم بهره‌وری این ده روز را چندده برابر و چندصد برابر کنیم. به این صورت که در مخاطبان خودمان انگیزه ایجاد کنیم که بعد از دهه اول محرم هم شور و هیجان را داشته باشند و هم با همین شور و عشق و علاقه به دنبال سرنخ‌های مطالعاتی‌ای که به آن‌ها داده‌ایم و جنبه‌های مختلفی که برای‌شان تعبیه کرده‌ایم پیش بروند. ما سؤالاتی برای‌شان ایجاد کنیم که به دنبال آن سؤال‌ها بروند و راه‌هایی برای‌شان بگشائیم تا در آن راه‌ها بروند و آن راه‌ها را تعمیق و جنبه‌های عملی را تقویت کنند.
مداحان می توانند در تقویت جنبه های اخلاقی جامعه تأثیرگذار باشند
صفری فروشانی با اشاره به ظرفیت‌های مختلف از صدا و سیما و رسانه‌های مجازی گرفته تا مداحان و فرهیختگان، گفت: قشر مداحان ما که از توانایی‌های هنری برخوردارند و البته لازم است مقداری بر مطالعات خود نیز بیفزایند می‌توانند در تقویت جنبه‌های اخلاقی جامعه تأثیرگذار باشند. در این راستا توجه به این که شیعه مطلوب چگونه است مؤثر خواهد بود. امام صادق(ع) فرموده‌اند که «کونوا لنا زینا و لا تکونوا علینا شینا»، به این معنا که برای ما زینت باشید و همچنین می‌فرمایند که اگر در شهری ۱۰۰ هزار نفر حضور داشته باشند شیعه ما باید در میان آن‌ها «أورع» و «أزهد» و «أعلم» باشد تا هر کجا می‌نگرند و می‌گویند که او جعفری است آبروی ما باشد.
ضرورت حفظ کردن تریبون و مجالس حسینی از اباحی‌گری/ لزوم آسیب‌شناسی و آفت‌زدائی محافل حسینی
مدیرمسئول سایت «سخن تاریخ» با تأکید بر تلاش برای حفظ کردن تریبون و مجالس حسینی از اباحی‌گری و لزوم آسیب‌شناسی و آفت‌زدائی در این زمینه، گفت: ممکن است در بعضی از محافل چنین چیزی ترویج شود که شما هر کاری کردید اشکال ندارد اگر فقط قطره اشکی برای امام حسین(ع) بریزید همه گناهان‌تان بخشیده می‌شود و چندین میلیون حسنه به شما داده می‌شود و چندین میلیون سیئه از شما رفع می‌شود. طبیعتاً ممکن است که گوینده چنین منظوری نداشته باشد ولی در ذهن شنونده‌ای که شاید چندان از تیزهوشی هم برخوردار نباشد چنین تداعی شود که خب خوب است اگر من بقیه سال را هر کاری می‌خواهم بکنم و بیایم و این چند روز و یک شب را عزاداری کنم و همه گناهانم بخشیده شود. بنابراین آن بیان ناخودآگاه باعث ترویج اباحی‌گری و باعث ترویج گناه شده است.
وی ادامه داد: این‌ها باید آسیب‌شناسی و آفت‌زدایی شود و حتی من پیشنهاد می‌کنم که پژوهشی میدانی در این باره انجام شود که آیا مجالس حسینی برای مثال در نقطه‌ای خاص از تهران یا نقطه‌ای خاص از فلان شهر باعث تقویت عمل صالح در مستمعین شده است یا این که آن‌ها را بی‌تفاوت بار آورده است یا این که تأثیری نگذاشته و خنثی بوده است و کسی به این جنبه‌های آن توجه نکرده است.
مدیر گروه تاریخ اسلام جامعة المصطفی(ص) العالمیه افزود: صحبت‌هایی که در این حد بنده یا دیگری می‌کنیم صرف ادعاست، اما اگر ما پژوهش میدانی مستقلی در این رابطه داشته باشیم و بعضی از جوانب علمی را هم در این مسائل عملی ببینیم، می‌توانیم در استفاده بهینه از ظرفیت عاشورا و عزاداری‌های این ایام بهره ببریم و از آن در ارتقای اخلاق جامعه، حتی ارتقای برخوردهای اجتماعی مردم با یکدیگر، در ارتقای فرهنگ عمومی جامعه و فرهنگ عمومی قشرهای خاص مانند دانشجویان و دانش‌آموزان و دیگران استفاده بهینه‌ای داشته باشیم.
منبع: ایکنا